چشمان باز

7پیامد خطرناک انحراف خواص از نگاه قرآن و نهج‌البلاغه

در طول تاریخ جوامع انسانی، گاه بیش از آنکه تهدید از سوی دشمنان خارجی باشد، خطر اصلی از درون و از ناحیه‌ی خواص جامعه سرچشمه گرفته است. واژه «خواص» به گروهی از افراد گفته می‌شود که از جایگاه فکری، اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی بالایی برخوردارند و رفتار و گفتار آنان در سرنوشت عمومی جامعه اثرگذار است. وقتی این گروه بر اثر منافع شخصی، ترس، نداشتن بصیرت یا دنیاگرایی از مسیر حق منحرف می‌شوند، کل جامعه را در معرض خطر سقوط قرار می‌دهند.

1. تعریف انحراف خواص

 2. ریشه‌های انحراف خواص

3. نگاه قرآن به انحراف خواص

4. دیدگاه نهج‌البلاغه درباره انحراف خواص

5. پیامدهای خطرناک انحراف خواص

6. نمونه‌های تاریخی از انحراف خواص 

7. راهکارهای مقابله با انحراف خواص

8. نتیجه گیری

9. منابع

1. تعریف انحراف خواص

انحراف خواص به معنای خارج شدن نخبگان جامعه از مسیر حق، عدالت و حقیقت است. این انحراف می‌تواند به‌صورت سکوت در برابر ظلم، همراهی با باطل، توجیه فساد و یا تحریف اصول دینی بروز کند. خواصی که باید روشنگر باشند، در صورت انحراف به عامل اصلی فریب افکار عمومی و انحراف مسیر جامعه تبدیل می‌شوند.

🟩 2. ریشه‌های انحراف خواص

در منابع اسلامی، عوامل متعددی برای انحراف خواص معرفی شده است:

• دنیاطلبی: علاقه افراطی به مال، مقام، و راحت‌طلبی
• ترس از قدرت‌های فاسد: خواصی که در برابر ظالمان سکوت می‌کنند
• بی‌بصیرتی: نداشتن تحلیل صحیح از وقایع زمانه
• نفاق و دورویی: تظاهر به دین‌داری و پنهان کردن باطن فاسد

🟩 3. نگاه قرآن به انحراف خواص

در قرآن کریم، نمونه‌های متعددی از خواص منحرف معرفی شده‌اند. از جمله علمای اهل کتاب که آیات الهی را تحریف می‌کردند:

 «فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللَّهِ…»

(سوره بقره، آیه ۷۹)

این آیه به صراحت به گروهی از خواص یهود اشاره دارد که به خاطر منافع دنیوی، حقایق الهی را تحریف کرده و باعث گمراهی مردم شدند.

یا داستان سامری، که از خواص قوم بنی‌اسرائیل بود، با ساختن گوساله و ترویج آن، مردم را به انحراف کشاند. او نماد خواص منحرفی است که با ظاهر دینی، جامعه را به سمت باطل سوق می‌دهند.
 
 

🟩 4. دیدگاه نهج‌البلاغه درباره انحراف خواص 

حضرت علی(ع) در خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه، بارها به خطر خواص منحرف هشدار می‌دهند. در خطبه شقشقیه، حضرت از کسانی سخن می‌گوید که پس از پیامبر اسلام (ص)، خلافت را به ناروا غصب کردند. این انحراف، خواص صدر اسلام را به دو دسته‌ی صالح و فاسد تقسیم کرد.

در جای دیگر می‌فرمایند:

«اگر باطل با حق نیامیخته شود، حقیقت برای مردم روشن خواهد بود.»

این جمله اشاره به نقش خواص در آمیختن حق و باطل دارد، که باعث می‌شود مردم نتوانند حقیقت را تشخیص دهند.

🟩 5. پیامدهای خطرناک انحراف خواص

۱. تحریف دین: خواص منحرف در جایگاه مرجعیت دینی، احکام الهی را طبق منافع خود تفسیر می‌کنند.

۲. گمراهی مردم: مردم عموماً تابع خواص‌اند؛ انحراف آن‌ها موجب سقوط فکری و اخلاقی جامعه می‌شود.

۳. تثبیت حکومت‌های فاسد: سکوت یا همراهی خواص، به بقای ظلم مشروعیت می‌دهد.

4. حذف خواص مؤمن: خواص منحرف برای تثبیت موقعیت خود، نخبگان متعهد را سرکوب می‌کنند.

5. سلب اعتماد عمومی: فساد نخبگان، اعتماد مردم به دین و ارزش‌ها را کاهش می‌دهد.

6. تکرار فجایع تاریخی: نمونه‌اش واقعه عاشورا، که خواص کوفه ابتدا امام حسین(ع) را دعوت کردند ولی در لحظه‌ی عمل، او را تنها گذاشتند.

7. فروپاشی فرهنگی جامعه: وقتی معیارها تغییر کند، ظلم و فساد به عنوان ارزش‌های اجتماعی پذیرفته می‌شوند.

🟩 6. نمونه‌های تاریخی از انحراف خواص

🔹 طلحه و زبیر:

دو نفر از اصحاب برجسته پیامبر (ص) که پس از وفات ایشان، به طمع قدرت و ثروت، در برابر حکومت مشروع امام علی(ع) ایستادند. این انحراف، جنگ جمل را رقم زد و به خونریزی و اختلاف گسترده در امت اسلامی انجامید.

🔹 خواص کوفه در زمان امام حسین(ع): 

بسیاری از شخصیت‌های برجسته کوفه ابتدا نامه دعوت برای امام فرستادند. اما زمانی که عبیدالله بن زیاد تهدید کرد، یا سکوت کردند یا در سپاه دشمن حاضر شدند. این رفتار نقش مستقیم در وقوع فاجعه‌ی کربلا داشت.

🔹 علمای درباری در دوره بنی‌امیه و بنی‌عباس:

برخی از علما با توجیه دینی، ظلم و فساد خلفا را تأیید می‌کردند. آنان دین را ابزار قدرت ساختند و در برابر ظلم سکوت کردند یا حتی آن را مقدس جلوه دادند

🟩 7. راهکارهای مقابله با انحراف خواص

۱. افزایش بصیرت عمومی: مردم باید قدرت تشخیص حق از باطل را بیاموزند و نخبگان منحرف را بشناسند.

۲. شفاف‌سازی و مطالبه‌گری: جامعه نباید نسبت به مواضع خواص بی‌تفاوت باشد. خواص باید در قبال عملکردشان پاسخگو باشند.

3. الگوسازی از خواص صالح: معرفی چهره‌هایی مانند مالک اشتر، ابوذر و حبیب بن مظاهر به‌عنوان نمونه‌هایی از نخبگان مؤمن و مقاوم در برابر انحراف.

4. نظارت رسانه‌ای و مردمی: رسانه‌های متعهد و مردم هشیار باید گفتار و رفتار خواص را دائماً رصد کرده و با انحراف‌ها برخورد کنند.

5. آگاهی‌بخشی دینی و سیاسی مداوم: در مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و منابر دینی باید تربیت و تحلیل خواص صالح در رأس امور قرار گیرد.

🟩 8. نتیجه‌گیری

انحراف خواص، خطری پنهان اما دائمی برای جوامع است. در آیات قرآن و کلام نهج‌البلاغه به روشنی آمده که سقوط ملت‌ها بیشتر ناشی از خیانت نخبگان بوده تا هجوم دشمنان. اگر نخبگان جامعه در برابر باطل بایستند و صدای حق را بلند کنند، جامعه مسیر رشد و عدالت را طی خواهد کرد. اما اگر دنیاطلبی، ترس یا بی‌بصیرتی بر آنان غالب شود، نه‌تنها خود سقوط می‌کنند، بلکه کل امت را نیز به ورطه‌ی نابودی می‌کشانند.

پس بیداری، مطالبه‌گری، الگوسازی و نظارت، ابزارهایی هستند که می‌توانند مانع شکل‌گیری «انحراف خواص» شده و امنیت دینی، اخلاقی و سیاسی جامعه را حفظ کنند.

 ✍🏻 منیره حسینی

📚 9. منابع

1. قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه‌ای

2. نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی

3. مقاله علمی «انحراف خواص از منظر قرآن و نهج‌البلاغه»

4. آثار شهید مطهری، علامه طباطبایی و بیانات مقام معظم رهبری